Ban sởi là gì? Cách nhận biết, phòng ngừa và điều trị hiệu quả để bảo vệ sức khỏe cả gia đình

Ban sởi là gì? Hiểu đúng để không chủ quan trước bệnh truyền nhiễm nguy hiểm

Ban sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi gây ra, thường gặp ở trẻ nhỏ nhưng người lớn cũng có thể mắc nếu chưa có miễn dịch. Đây là bệnh có tốc độ lây lan rất nhanh, đặc biệt trong môi trường tập thể như nhà trẻ, trường học, bệnh viện. Mặc dù đã có vắc-xin phòng ngừa từ nhiều năm nay, nhưng bệnh sởi vẫn bùng phát thành dịch ở nhiều nơi khi tỷ lệ tiêm chủng không đạt yêu cầu.

Bệnh sởi thường bắt đầu bằng các dấu hiệu giống như cảm cúm như sốt, ho, chảy nước mũi, mắt đỏ, sau đó xuất hiện ban đỏ đặc trưng trên da. Trong đa số trường hợp, người bệnh sẽ hồi phục sau vài ngày đến một tuần. Tuy nhiên, nếu không được chăm sóc đúng cách hoặc ở những người có sức đề kháng kém, sởi có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí dẫn đến tử vong.

Việc hiểu rõ về ban sởi là vô cùng cần thiết để biết cách bảo vệ bản thân và cộng đồng. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi một số nơi đang ghi nhận các ca mắc sởi tăng trở lại, việc trang bị kiến thức cơ bản về bệnh này là điều không thể xem nhẹ.

Nguyên nhân gây ra bệnh ban sởi: Thủ phạm chính là virus

Nguyên nhân gây ra ban sởi là do virus sởi (tên khoa học là measles virus), thuộc họ Paramyxoviridae. Đây là loại virus cực kỳ dễ lây qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc đơn giản chỉ là thở ra. Các giọt bắn li ti chứa virus có thể lơ lửng trong không khí hoặc bám vào bề mặt vật dụng, từ đó lây lan sang người khác khi chạm vào rồi đưa tay lên mũi, miệng.

Một điều đáng lưu ý là virus sởi có khả năng sống trong không khí và trên các bề mặt khoảng 2 tiếng. Vì vậy, ngay cả khi không tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, bạn vẫn có thể bị lây nếu vào khu vực có người vừa mắc sởi.

Đặc điểm nguy hiểm của virus sởi là tính lây lan rất cao. Một người bị nhiễm sởi có thể lây bệnh cho 12 đến 18 người chưa có miễn dịch. Điều này lý giải vì sao chỉ cần một ca bệnh chưa được cách ly kịp thời, sởi có thể bùng phát thành dịch trong thời gian ngắn, đặc biệt tại các khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp.

⇒ Sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác mà bạn có thể tham khảo thêm để nâng cao sức khỏe cho bản thân và gia đình: Migrin Plus

Dấu hiệu nhận biết ban sởi: Không chỉ đơn thuần là phát ban

Việc phát hiện sớm các dấu hiệu của bệnh ban sởi là yếu tố quan trọng để điều trị và cách ly kịp thời, hạn chế lây lan. Tuy nhiên, các triệu chứng của bệnh thường khởi đầu giống như nhiều bệnh nhiễm virus khác, khiến không ít người chủ quan hoặc nhầm lẫn với cảm lạnh thông thường.

Ban sởi thường diễn tiến qua ba giai đoạn điển hình:

Giai đoạn ủ bệnh: Virus âm thầm tấn công

Trong thời gian ủ bệnh kéo dài khoảng 7–14 ngày sau khi nhiễm virus, người bệnh chưa có biểu hiện rõ rệt ra bên ngoài. Tuy nhiên, virus đã bắt đầu nhân lên trong cơ thể. Người bệnh ở giai đoạn này chưa lây bệnh cho người khác, nhưng sắp bước vào thời điểm có khả năng lây rất cao.

Giai đoạn khởi phát: Dễ nhầm với cảm cúm

Giai đoạn này kéo dài khoảng 3–4 ngày. Người bệnh bắt đầu có biểu hiện như sốt cao liên tục (thường trên 38,5 độ C), kèm theo ho khan, chảy nước mũi, đau họng và đỏ mắt. Một đặc điểm đặc biệt giúp nhận biết sớm bệnh sởi là sự xuất hiện của các hạt nhỏ màu trắng ngà, có viền đỏ xung quanh, mọc ở niêm mạc miệng (gọi là hạt Koplik). Dấu hiệu này xuất hiện khoảng 1–2 ngày trước khi ban nổi trên da và là dấu hiệu đặc trưng chỉ có ở sởi.

Giai đoạn toàn phát: Ban đỏ lan khắp cơ thể

Đây là giai đoạn rõ rệt nhất, khi người bệnh xuất hiện các nốt ban đỏ đặc trưng. Ban thường nổi theo thứ tự: bắt đầu từ sau tai, lan lên mặt, xuống ngực, lưng và dần lan ra tay chân. Ban sởi không ngứa, không bong vảy, thường tồn tại 5–6 ngày rồi mờ dần theo thứ tự mọc. Trong thời gian này, người bệnh vẫn sốt cao và mệt mỏi.

Sau đó, ban sẽ nhạt màu dần, bong da nhẹ và để lại vết thâm trên da một thời gian. Nếu không có biến chứng, người bệnh sẽ bắt đầu hồi phục.

Những biến chứng nguy hiểm của ban sởi: Không thể xem thường

Dù phần lớn trường hợp mắc sởi có thể tự khỏi nếu được chăm sóc đúng cách, nhưng bệnh này vẫn tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, người già, phụ nữ mang thai và người có hệ miễn dịch suy yếu. Biến chứng có thể nhẹ như tiêu chảy, viêm tai giữa, nhưng cũng có thể đe dọa tính mạng như viêm não, viêm phổi.

Dưới đây là một số biến chứng nguy hiểm thường gặp:

• Viêm phổi: Đây là biến chứng phổ biến và là nguyên nhân tử vong hàng đầu do sởi, đặc biệt ở trẻ em. Biểu hiện gồm ho nặng, thở nhanh, khó thở, tím tái.

• Viêm não: Mặc dù hiếm gặp (tỷ lệ khoảng 1/1000 trường hợp), nhưng rất nguy hiểm. Triệu chứng gồm sốt cao kéo dài, co giật, lơ mơ, hôn mê, để lại di chứng thần kinh nặng nề hoặc tử vong.

• Tiêu chảy cấp: Thường xảy ra ở trẻ nhỏ và có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng.

• Viêm tai giữa: Biến chứng này gây đau tai, sốt, có thể dẫn đến điếc nếu không điều trị sớm.

• Suy dinh dưỡng: Trẻ em mắc sởi thường ăn uống kém, mất nước, dễ sụt cân và chậm phát triển.

Việc theo dõi sát các dấu hiệu bất thường trong quá trình mắc sởi là cực kỳ quan trọng. Khi có các dấu hiệu như khó thở, co giật, bỏ bú, lơ mơ… cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức.

Ai dễ mắc ban sởi nhất? Những đối tượng cần đặc biệt lưu ý

Không phải ai cũng có nguy cơ mắc sởi như nhau. Một số nhóm người do chưa được tiêm vắc-xin hoặc miễn dịch suy giảm sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Hiểu rõ những đối tượng dễ bị bệnh sẽ giúp mỗi người có kế hoạch phòng bệnh phù hợp hơn cho bản thân và người thân trong gia đình.

Những người dễ mắc bệnh sởi gồm:

• Trẻ em chưa tiêm hoặc chưa tiêm đủ vắc-xin sởi: Hệ miễn dịch còn non yếu, rất dễ bị virus sởi tấn công và gây biến chứng nặng.

• Người lớn chưa từng tiêm phòng hoặc chưa từng mắc sởi: Do không có miễn dịch tự nhiên, những người này rất dễ mắc bệnh nếu tiếp xúc với nguồn lây.

• Phụ nữ mang thai: Khi mắc sởi trong thai kỳ, có thể bị sảy thai, sinh non, thai chết lưu hoặc lây bệnh cho con sau sinh.

• Người có hệ miễn dịch suy yếu: Người đang điều trị ung thư, mắc bệnh HIV/AIDS hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch.

Việc bảo vệ các đối tượng này khỏi nguy cơ mắc bệnh không chỉ phụ thuộc vào bản thân họ mà còn cần sự chung tay của cả cộng đồng.

Cách phòng ngừa ban sởi hiệu quả: Vắc-xin vẫn là biện pháp tối ưu

Bệnh sởi là bệnh có thể phòng ngừa được nếu tiêm vắc-xin đầy đủ và đúng lịch. Đây là biện pháp an toàn, hiệu quả và lâu dài để bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ bùng phát dịch. Ngoài ra, các biện pháp giữ vệ sinh, tăng cường miễn dịch cũng đóng vai trò quan trọng.

Vắc-xin sởi và lịch tiêm chuẩn

Tại Việt Nam, vắc-xin sởi thường được tiêm theo hai mũi:

• Mũi 1: khi trẻ đủ 9 tháng tuổi

• Mũi 2: khi trẻ được 18 tháng tuổi (hoặc sau đó theo chương trình tiêm chủng mở rộng hoặc tiêm dịch vụ)

Ngoài ra, trẻ cũng có thể được tiêm vắc-xin phối hợp như sởi – quai bị – rubella (MMR), cũng được đánh giá là an toàn và hiệu quả.

Người lớn chưa từng mắc sởi hoặc không rõ đã tiêm hay chưa cũng nên tiêm bổ sung, đặc biệt nếu chuẩn bị mang thai, đi du lịch hoặc làm việc trong môi trường y tế, giáo dục, dịch vụ công cộng. Việc tiêm vắc-xin không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn giúp tạo “miễn dịch cộng đồng”, ngăn ngừa dịch bùng phát.

Biện pháp phòng ngừa bổ sung

Ngoài tiêm chủng, các biện pháp sau cũng giúp hạn chế lây lan bệnh:

• Hạn chế tiếp xúc với người nghi ngờ mắc bệnh sởi, nhất là khi có dấu hiệu sốt, ho, phát ban.

• Đảm bảo vệ sinh cá nhân: rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đeo khẩu trang nơi đông người.

• Tăng cường sức đề kháng: ăn uống đủ chất, bổ sung vitamin, nghỉ ngơi hợp lý.

• Vệ sinh không gian sống: lau dọn, khử khuẩn bề mặt tiếp xúc thường xuyên như tay nắm cửa, bàn ghế, đồ chơi trẻ em.

• Khi có ca bệnh trong gia đình hoặc cộng đồng, cần báo ngay cho cơ sở y tế để cách ly và xử lý kịp thời.

Việc phối hợp đồng bộ giữa tiêm chủng và các biện pháp phòng bệnh là chìa khóa để đẩy lùi dịch sởi và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Kết luận: Đừng để sởi quay lại vì sự chủ quan

Ban sởi là căn bệnh tưởng chừng đã lui vào dĩ vãng nhờ vắc-xin, nhưng thực tế lại đang quay trở lại ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Việc chủ quan trong tiêm chủng, tin vào những tin đồn sai lệch hoặc chậm trễ trong xử lý ca bệnh đầu tiên chính là nguyên nhân khiến sởi bùng phát trở lại.

Mỗi cá nhân, mỗi gia đình hãy chủ động tìm hiểu thông tin đúng, tiêm vắc-xin đầy đủ cho trẻ và người lớn chưa có miễn dịch. Khi có dấu hiệu nghi ngờ bệnh, hãy đi khám sớm, không tự điều trị tại nhà theo lời truyền miệng. Và quan trọng nhất, hãy giữ gìn vệ sinh, ăn uống đủ chất, nghỉ ngơi hợp lý để hệ miễn dịch luôn trong trạng thái sẵn sàng chống lại virus.

Chung tay nâng cao nhận thức cộng đồng, chúng ta hoàn toàn có thể đẩy lùi bệnh ban sởi, bảo vệ sức khỏe cho thế hệ hôm nay và mai sau.